อัมพาตเบลล์ (เบลล์พัลซี) หมายถึง อาการอัมพาตของกล้ามเนื้อใบหน้าเพียงซีกใดซีกหนึ่ง* โดยไม่ปรากฏสาเหตุให้เห็นชัดเจน
พบได้ประมาณ 20-30 รายต่อประชากร 100,000 คนต่อปี
หญิงตั้งครรภ์มีความเสี่ยงต่อการเกิดโรคนี้มากกว่าคนทั่วไปประมาณ 3 เท่า และมักพบในระยะไตรมาสที่ 3
นอกจากนี้ยังอาจพบได้บ่อยในผู้ป่วยเบาหวาน และผู้ที่มีภาวะภูมิคุ้มกันต่ำ
* อาการอัมพาตใบหน้าครึ่งซีก (facial palsy/paralysis) อาจเกิดจากสาเหตุได้หลายประการ เช่น การบาดเจ็บหรือผ่าตัดที่บริเวณใบหน้า โรคงูสวัดที่บริเวณใบหน้า โรคเรื้อน เนื้องอกบริเวณหู ใบหน้า หรือประสาทหู อัมพาตครึ่งซีก เป็นต้น ซึ่งมีผลกระทบต่อการทำงานของประสาทสมองเส้นที่ 7 ทำให้กล้ามเนื้อใบหน้าอ่อนแรงซีกหนึ่ง
สาเหตุ
เกิดจากเส้นประสาทสมองเส้นที่ 7 หรือประสาทใบหน้า (facial nerve) ที่มาเลี้ยงกล้ามเนื้อใบหน้าไม่ทำงาน ทำให้กล้ามเนื้อใบหน้าครึ่งซีกอ่อนแรง โดยไม่ปรากฏสาเหตุให้เห็นชัดเจน ปัจจุบันเชื่อว่าเกี่ยวข้องกับการติดเชื้อไวรัสเริมชนิด 1 (HSV-1) และเชื้อไวรัสงูสวัด (herpes zoster virus) ทำให้ประสาทสมองเส้นที่ 7 อักเสบ เกิดอาการอัมพาตของใบหน้า โดยที่ไม่มีผื่นตุ่มของโรคเริมหรืองูสวัดขึ้นที่ผิวหนังร่วมด้วย
อาการ
อาการมักเกิดขึ้นฉับพลัน โดยผู้ป่วยอยู่ดี ๆ (เช่น นอนตื่นขึ้นมา) ก็สังเกตเห็นปากเบี้ยวข้างหนึ่ง กลืนน้ำหรือบ้วนปากจะมีน้ำไหลออกที่มุมปาก เวลายิงฟันหรือยิ้ม จะเห็นมุมปากข้างนั้นตก ตาข้างเดียวกันนั้นจะปิดไม่มิด คิ้วข้างเดียวกันนั้นยักไม่ได้ ลิ้นซีกเดียวกันจะชาและรับรสไม่ได้ หูข้างเดียวกันอาจมีอาการปวดและอื้อ
แต่ผู้ป่วยรู้สึกตัวดี แขนขามีแรงดีและทำงานได้ตามปกติทุกอย่าง และถ้าอยู่เฉย ๆ (ไม่พูดไม่ยิ้ม ไม่หลับตา หรือยักคิ้ว) ก็จะดูไม่ออกว่าผู้ป่วยมีความผิดปกติ
บางรายก่อนมีอาการอัมพาตปากเบี้ยว 2-3 วัน อาจมีอาการปวดบริเวณหน้าหรือหลังใบหูข้างที่เป็นอัมพาต
บางรายอาจมีอาการคล้ายไข้หวัดนำมาก่อนมีอาการอัมพาตของใบหน้าประมาณ 1 สัปดาห์
ภาวะแทรกซ้อน
ที่อาจพบได้ คือ กระจกตาอักเสบ เนื่องจากผิวกระจกตาแห้งจากการที่ปิดตาไม่มิด
บางรายอาจมีอาการอัมพาตของใบหน้าครึ่งซีกอย่างถาวร
การวินิจฉัย
แพทย์จะวินิจฉัยจากอาการและการตรวจพบมุมปากตก ตาปิดไม่มิด และยักคิ้วไม่ได้เพียงข้างเดียว
หากจำเป็น จะทำการตรวจพิเศษเพิ่มเติม เช่น การถ่ายภาพด้วยคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าหรือเอกซเรย์คอมพิวเตอร์ การตรวจคลื่นไฟฟ้าประสาท (electroneurography) การตรวจคลื่นไฟฟ้ากล้ามเนื้อ (electromyography/EMG) การตรวจหาเชื้อไวรัสเริมและงูสวัด เป็นต้น
การรักษาโดยแพทย์
แพทย์จะให้ยาสตีรอยด์ (เช่น ยาเม็ดเพร็ดนิโซโลน) เพื่อลดการอักเสบและการบวมของเส้นประสาท
ในรายที่ตรวจพบว่ามีการติดเชื้อไวรัสเริมหรืองูสวัด แพทย์อาจพิจารณาให้ยาต้านไวรัส (เช่น อะไซโคลเวียร์) ร่วมด้วย
ยาทั้ง 2 ชนิดนี้ควรให้ภายใน 72 ชั่วโมง หลังจากเริ่มมีอาการจะได้ผลดี
นอกจากนี้ แพทย์อาจให้การรักษาอื่น ๆ เช่น ในรายที่มีอาการปิดตาไม่มิด จะให้น้ำตาเทียม หรือน้ำเกลือนอร์มัลหยอดตา ป้องกันไม่ให้ตาแห้ง เป็นแผลหรืออาจให้ยาป้ายตาที่เข้ายาปฏิชีวนะ ป้ายตาวันละ 2-3 ครั้ง เพื่อป้องกันไม่ให้กระจกตาอักเสบ และอาจใช้ผ้าก๊อซปิดตาไว้ เพื่อป้องกันฝุ่นหรือแมลงเข้าตา
บางรายแพทย์อาจพิจารณาให้การรักษาทางกายภาพบำบัด เช่น การนวด การกระตุ้นด้วยไฟฟ้า เป็นต้น
ผลการรักษา ส่วนใหญ่มักจะฟื้นตัวได้ภายใน 2-3 สัปดาห์ และหายได้สนิทภายใน 4-6 เดือน
ประมาณร้อยละ 10 อาจมีร่องรอยความผิดปกติให้เห็น ซึ่งอาจแก้ไขด้วยการผ่าตัด ผู้ป่วยกลุ่มนี้มักมีลักษณะของการเป็นอัมพาตของกล้ามเนื้อใบหน้าอย่างเต็มที่ อาการไม่ดีขึ้นใน 3 สัปดาห์ อายุมากกว่า 60 ปี มีอาการปวดรุนแรง พบในผู้ป่วยเบาหวาน ความดันโลหิตสูงหรือหญิงตั้งครรภ์ หรือทดสอบพบว่ามีความเสื่อมของเส้นประสาทใบหน้าอย่างรุนแรง
ประมาณร้อยละ 10 ของผู้ป่วยที่หายดีแล้ว อาจมีอาการกำเริบซ้ำ (อาจเป็นที่ข้างเดิมหรือข้างตรงกันข้ามก็ได้) หากพบก็ควรตรวจให้แน่ชัดเสียก่อนว่าไม่ได้เกิดจากสาเหตุอื่น
การดูแลตนเอง
หากมีอาการอยู่ ๆ มีอาการปากเบี้ยวข้างหนึ่ง กลืนน้ำหรือบ้วนปากมีน้ำไหลออกที่มุมปาก เวลายิงฟันหรือยิ้ม เห็นมุมปากข้างนั้นตก ตาข้างเดียวกันนั้นปิดไม่มิด คิ้วข้างเดียวกันนั้นยักไม่ได้ ควรปรึกษาแพทย์โดยเร็ว
เมื่อตรวจพบว่าเป็นอัมพาตใบหน้าครึ่งซีก ควรดูแลรักษา และปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์ และติดตามรักษากับแพทย์ตามนัด
ในรายที่แพทย์ให้ยากลับไปกินต่อที่บ้าน ถ้ากินยาแล้วสงสัยเกิดผลข้างเคียงจากยา (เช่น มีลมพิษ ผื่นคัน ตุ่มพุพอง ตาบวม ปากบวม คลื่นไส้ อาเจียน หรือมีอาการผิดปกติอื่น ๆ) ควรกลับไปพบแพทย์ก่อนนัด
การป้องกัน
ในปัจจุบัน ยังไม่มีวิธีป้องกันที่ได้ผล
ควรหาทางป้องกันไม่ให้เกิดภาวะแทรกซ้อนด้วยการดูแลรักษากับแพทย์อย่างจริงจัง
ข้อแนะนำ
1. โรคอัมพาตเบลล์หรือเบลล์พัลซีส่วนใหญ่ (ร้อยละ 80-85) จะหายได้ใน 2-3 สัปดาห์ ถึงแม้ไม่ได้ใช้ยารักษา ก็หายได้เองโดยธรรมชาติ
บางรายอาจกินเวลาตั้งแต่ 2 เดือนถึง 2 ปี อายุยิ่งมากยิ่งหายช้า
ส่วนมากจะหายได้สนิท ส่วนน้อยที่อาจมีร่องรอยให้เห็นอยู่บ้าง ซึ่งอาจแก้ไขด้วยการผ่าตัด
2. กล้ามเนื้อใบหน้าตอนบนมักจะเริ่มฟื้นตัวได้ก่อนตอนล่าง กล่าวคือ ผู้ป่วยจะยักคิ้วและปิดตาได้ก่อนที่จะหายปากเบี้ยว ดังนั้นควรแนะนำให้ผู้ป่วยยักคิ้วและหลับตาทุกวัน ถ้าพบว่าเริ่มทำได้ก็แสดงว่ามีโอกาสหายได้เร็ว
3. โรคนี้ มีอาการผิดปกติเฉพาะที่ใบหน้า แขนขาจะไม่เป็นอัมพาตตั้งแต่แรกและในภายหลัง เพราะเกิดจากเส้นประสาทที่ใบหน้าอักเสบ โดยไม่มีความผิดปกติในสมองแต่อย่างใด
4. ผู้ป่วยที่เป็นโรคอัมพาตครึ่งซีกอาจมีอาการปากเบี้ยวร่วมด้วย ซึ่งเกิดจากรอยโรคในสมอง มีลักษณะต่างจากโรคอัมพาตใบหน้าครึ่งซีก โดยที่ผู้ป่วยอัมพาตครึ่งซีกจะมีอาการปากเบี้ยวเพียงอย่างเดียวแต่ยังสามารถหลับตาและยักคิ้วได้เป็นปกติ แต่โรคอัมพาตใบหน้าครึ่งซีกจะมีอาการปากเบี้ยวร่วมกับหลับตาและยักคิ้วไม่ได้
5. อาการอัมพาตใบหน้าครึ่งซีก (facial palsy/paralysis) ที่เกิดจากโรคงูสวัดที่บริเวณใบหน้า หากมีผื่นงูสวัดปรากฏในบริเวณรอบ ๆ หูข้างเดียวกับใบหน้าซีกที่เป็นอัมพาต มักทำให้มีการอักเสบของเส้นประสาทใบหน้าและเส้นประสาทหู นอกจากอาการอัมพาตของใบหน้าครึ่งซีกแล้ว ยังมีอาการปวดหู มีเสียงดังในหู วิงเวียน บ้านหมุน คลื่นไส้ หูอื้อ หูตึง ตากระตุก เรียกว่า “กลุ่มอาการแรมเซย์ฮันต์ (Ramsay-Hunt syndrome)” แพทย์จะให้ยาต้านไวรัส (เช่น อะไซโคลเวียร์) และยาเม็ดเพร็ดนิโซโลน เพื่อลดการอักเสบและความรุนแรงของโรค
5. อาการอัมพาตใบหน้าครึ่งซีก (facial palsy/paralysis) ที่เกิดจากโรคงูสวัดที่บริเวณใบหน้า หากมีผื่นงูสวัดปรากฏในบริเวณรอบ ๆ หูข้างเดียวกับใบหน้าซีกที่เป็นอัมพาต มักทำให้มีการอักเสบของเส้นประสาทใบหน้าและเส้นประสาทหู นอกจากอาการอัมพาตของใบหน้าครึ่งซีกแล้ว ยังมีอาการปวดหู มีเสียงดังในหู วิงเวียน บ้านหมุน คลื่นไส้ หูอื้อ หูตึง ตากระตุก เรียกว่า “กลุ่มอาการแรมเซย์ฮันต์ (Ramsay-Hunt syndrome)” แพทย์จะให้ยาต้านไวรัส (เช่น อะไซโคลเวียร์) และยาเม็ดเพร็ดนิโซโลน เพื่อลดการอักเสบและความรุนแรงของโรค
