ไส้เลื่อน หมายถึง ภาวะที่มีลำไส้บางส่วนไหลเลื่อนมาตุงที่ผนังหน้าท้อง เห็นเป็นก้อนบวมตรงบริเวณใดบริเวณหนึ่งของช่องท้อง หรือขาหนีบ ซึ่งมีอยู่หลายชนิด ส่วนใหญ่มักมีความผิดปกติมาแต่กำเนิดส่วนน้อยอาจเกิดขึ้นภายหลังการผ่าตัดช่องท้อง
เป็นภาวะที่พบได้บ่อยในคนทุกวัย
.png "ไส้เลื่อน")
สาเหตุ
เกิดจากผนังหน้าท้องบางจุดมีความอ่อนแอ(หย่อน)ผิดปกติ ซึ่งส่วนมากจะเป็นมาแต่กำเนิด ทำให้ลำไส้ที่อยู่ข้างใต้ไหลเลื่อนทะลักเข้าไปในบริเวณนั้น ทำให้เป็นก้อนตุง มักมีอาการแสดงเฉพาะเวลามีแรงดันในช่องท้องสูง เช่น เวลาไอ จาม ร้องไห้ เบ่งถ่าย ยกของหนัก
ไส้เลื่อน มีหลายชนิด ซึ่งจะมีอาการ ภาวะแทรกซ้อน และการรักษาแตกต่างกันไป ขึ้นกับตำแหน่งที่เป็น ที่พบได้บ่อย ได้แก่
- บริเวณสะดือ ทำให้เป็นสะดือจุ่น หรือไส้เลื่อนที่สะดือ (umbilical hernia) มักจะมีอาการตั้งแต่แรกเกิด เมื่อเด็กร้องไห้จะเห็นสะดือโป่ง มักไม่มีภาวะแทรกซ้อนร้ายแรง และจะหายได้เองก่อนอายุได้ 2 ปี
- บริเวณขาหนีบ ทำให้เป็นไส้เลื่อนที่ขาหนีบ (inguinal hernia) ซึ่งเป็นไส้เลื่อนที่พบได้บ่อยในเด็กโตและผู้ใหญ่ อาจพบได้ประมาณร้อยละ 1-2 ของประชากรทั่วไป และพบในผู้ชายมากกว่าผู้หญิงเป็นสิบ ๆ เท่า
นอกจากนี้ ภาวะที่เกิดแรงดันในช่องท้องอาจทำให้ไส้เลื่อนกำเริบ เช่น การตั้งครรภ์ การยกของหนัก การเบ่งถ่ายในผู้ที่มีอาการท้องผูกเรื้อรัง อาการไอเรื้อรังจากโรคหลอดลมอักเสบเรื้อรัง หรือ ถุงลมปอดโป่งพอง
- ไส้เลื่อนที่เกิดหลังผ่าตัด (incisional hernia) พบในผู้ป่วยบางรายที่ภายหลังได้รับการผ่าตัดช่องท้อง เมื่อแผลหายแล้วผนังหน้าท้องในบริเวณผ่าตัดเกิดหย่อนกว่าปกติ ทำให้ลำไส้ไหลทะลักเป็นก้อนโป่งที่บริเวณนั้น มักไม่มีภาวะแทรกซ้อนร้ายแรง แต่อย่างไรก็ตาม อาจต้องรักษาด้วยการผ่าตัดซ่อมผนังหน้าท้องให้แข็งแรงเป็นปกติ
ในที่นี้จะกล่าวเฉพาะสะดือจุ่น และไส้เลื่อนที่ขาหนีบซึ่งพบมากกว่าไส้เลื่อนชนิดอื่น
อาการ
สะดือจุ่น ทารกมีอาการสะดือจุ่น หรือสะดือโป่งเวลาร้องไห้ ซึ่งจะเป็นมาตั้งแต่แรกเกิด โดยไม่มีความผิดปกติอื่น ๆ
ไส้เลื่อนที่ขาหนีบ มีอาการเป็นก้อนตุงที่บริเวณขาหนีบหรือถุงอัณฑะ ซึ่งจะเห็นขณะลุกขึ้นยืน ยกของหนัก ไอ จาม หรือเบ่งถ่าย เวลานอนหงายก้อนจะเล็กลงหรือยุบหายไป ก้อนมีลักษณะนุ่ม ๆ หยุ่น ๆ โดยไม่มีอาการเจ็บปวดแต่อย่างใด
ภาวะแทรกซ้อน
อาจพบในผู้ป่วยที่เป็นไส้เลื่อนที่ขาหนีบ บางครั้งไส้เลื่อนอาจติดค้างอยู่ที่ขาหนีบหรือถุงอัณฑะ ไม่สามารถไหลกลับเข้าช่องท้องได้ตามปกติ เรียกว่า ไส้เลื่อนชนิดติดคา (incarcerated hernia) ซึ่งอาจทำให้มีอาการของลำไส้อุดกั้น คือ ปวดท้องและอาเจียนรุนแรง
ถ้าหากปล่อยทิ้งไว้ จะทำให้ลำไส้ส่วนที่ติดค้างอยู่ถูกบีบรัดจนบวมและขาดเลือดไปเลี้ยง ในที่สุดลำไส้เน่า เรียกว่า ไส้เลื่อนชนิดถูกบีบรัด (strangulated hernia) ผู้ป่วยจะมีอาการปวดท้องรุนแรง เมื่อลำไส้เกิดการทะลุก็จะกลายเป็นเยื่อบุช่องท้องอักเสบเป็นอันตรายถึงเสียชีวิตได้
การวินิจฉัย
แพทย์จะวินิจฉัยจากอาการและการตรวจพบสะดือโป่ง หรือก้อนตุงที่บริเวณขาหนีบ
แพทย์จะวินิจฉัยให้แน่ชัดโดยการตรวจอัลตราซาวนด์ เอกซเรย์คอมพิวเตอร์ การถ่ายภาพด้วยคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า (MRI)
การรักษาโดยแพทย์
แพทย์จะให้การดูแลรักษา ดังนี้
สะดือจุ่น ไม่ต้องทำอะไร ยกเว้นในรายที่ก้อนโตมาก ให้ใช้ผ้าพันรอบเอว กดสะดือจุ่นไว้ไม่ให้ลำไส้โผล่ออกมา รอจนอายุ 2 ปี ถ้ายังไม่หายอาจต้องผ่าตัดแก้ไข
ไส้เลื่อนที่ขาหนีบ รักษาด้วยการผ่าตัด
ในรายที่มีภาวะแทรกซ้อน เช่น ปวดท้องรุนแรง อาเจียนรุนแรง หรือก้อนติดคา แพทย์จะทำการผ่าตัดอย่างฉุกเฉิน
การดูแลตนเอง
หากสงสัย เช่น สะดือโป่ง หรือ มีก้อนตุงที่บริเวณขาหนีบ ควรปรึกษาแพทย์
เมื่อตรวจพบว่าเป็น ไส้เลื่อน ควรดูแลรักษาและปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์
ในรายที่แพทย์ให้ยากลับไปกินที่บ้าน ถ้ากินยาแล้วสงสัยเกิดผลข้างเคียงจากยา (เช่น มีลมพิษ ผื่นคัน ตุ่มพุพอง ตาบวม ปากบวม คลื่นไส้ อาเจียน หรือมีอาการผิดปกติอื่น ๆ) ควรกลับไปพบแพทย์ก่อนนัด
การป้องกัน
ส่วนใหญ่ยังไม่มีวิธีป้องกันที่ได้ผล เนื่องจากผนังหน้าท้องมีความอ่อนแอมาแต่เกิด
สำหรับไส้เลื่อนที่ขาหนีบ ควรหาทางป้องกันไม่ให้โรคกำเริบจากการเกิดแรงดันในช่องท้อง ดังนี้
- ไม่สูบบุหรี่เพื่อป้องกันโรคหลอดลมอักเสบเรื้อรังและถุงลมปอดโป่งพอง (ซึ่งทำให้ไอเรื้อรัง)
- ป้องกันท้องผูกด้วยการกินอาหารที่มีกากใยมาก และดื่มน้ำมาก ๆ
- หลีกเลี่ยงการยกของหนัก (ซึ่งทำให้เกิดแรงเบ่งมาก)
ข้อแนะนำ
1. คนทั่วไปควรเข้าใจถึงสาเหตุ และอันตรายที่อาจเกิดขึ้นของโรคไส้เลื่อน โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ไส้เลื่อนที่ขาหนีบ ซึ่งพบว่าบางคนรู้สึกว่าการมีก้อนตุงที่ขาหนีบ เป็นสิ่งที่น่าละอาย และไม่กล้าไปพบแพทย์
2. การรักษาไส้เลื่อนให้หายขาดมีอยู่ทางเดียวคือการผ่าตัด ซึ่งแพทย์จะนัดทำในเวลาที่เหมาะสม (อาจรอได้เป็นแรมปี) ระหว่างที่ยังไม่ได้ผ่าตัด ผู้ป่วยควรสังเกตอาการด้วยตัวเอง ถ้าหากมีอาการปวดท้อง อาเจียนหรือความผิดปกติอื่น ๆ ก็ควรรีบไปโรงพยาบาลโดยเร็วเพราะอาจเกิดภาวะแทรกซ้อนขึ้นได้
3. ไส้เลื่อนที่ขาหนีบ แม้ว่าจะพบมากในผู้ชาย แต่ผู้หญิงก็มีโอกาสเป็นได้ ซึ่งจะมีอาการเป็นก้อนตุงที่ขาหนีบ หากสงสัยควรแนะนำไปตรวจที่โรงพยาบาลอาจต้องผ่าตัดเช่นเดียวกัน
